| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |

Aurreko bi artikuluetan lurzoruari eta horrek egoera naturalean landareekin duen harremanari buruzko gaia jorratu dugu. Artikulu honetan, nekazaritza industrialaren baldintzapenean gertatzen diren aldaketak jorratuko ditugu.

Ehizatik eta Bilketatik Laborantzara

Duela 10.000 urte, gutxienez, gizakiok fruituak eta basa-landareak ehizatzeari eta biltzeari utzi eta animaliak eta landareak haztearen alde jo genuen (Iraultza Neolitiko deiturikoa).

Monolaborantza berehala aukeratu zen landutako azalera hobeto aprobetxatzen zelako. Hala ere, labore-mota honek zenbait arazo dakartza, hala nola gaixotasunak eta izurriak hedatzeko arrisku handiagoa, sasiak etengabe agertzea eta lurzoruaren pobretzea. Hala eta guztiz ere, monolaborantza mantendu egin zen, bere eragozpenak gutxitzeko irtenbideak probatzen ziren bitartean.

Horietako bat, lugorria, hainbat lurraldetan berez ezarri zen, eta Erdi Arotik, baita Europan ere. Praktika hau ziklo batean edo batzuetan lurra lantzeari uztean datza, lurzoruak emankortasuna berreskuratu dezan. Hainbat gizalditan zehar metodorik hedatuena azaleraren laurden bat edo bosten bat landu gabe uztea izan zen.

XVIII. eta XIX.mendeen artean industria-iraultzaren hastapenak populazioa nabarmen handitzea eta birbanatzea eragin zuen. Nekazaritza-jardunean aldaketa nabarmenak gertatu ziren.

Britainia Handiko Nekazaritza Iraultza izenekoan, neurririk arrakastatsuenetako bat lugorriaren ordez lau laboreren errotazio ordenatua jartzea izan zen, arbi, ilar, garagar eta gariarena, hain zuzen. Lugorria bertan behera uzteak produkzio-agintea gutxienez %20 handitzea ekarri zuen, eta lau laboreak osatu egiten ziren, lurzoruaren emankortasunari eusteko. Horrela, lekaleek nitrogenoa ematen zuten. Arbiek, garagarrak eta lekadunen hostoek bazka egiten zuten animalientzat, eta haien hezak ongarri gisa erabiltzen ziren. Neurri horiek eta beste batzuek elikagaien eskaintza areagotu zuten eta Britainia Handiko biztanleria %190 hazi zen 1750 eta 1850 artean.

Zientziak Agertoki Berri bat Zabaldu

XIX. mendeko aurrerapen zientifiko eta teknikoek prozesu biologikoen azterketa gaitu zuten. Egindako lehen lanak Julius von Sachs eta Wilhelm Knop ikertzaileek 1860an landareen nutrizio-beharrak ezarri zituzten laborantza hidroponikoan (ezkerreko irudia). Landareen Fisiologiaren laborategiko azterketa jaiotzen zen, eta, ondoren, landareei dagozkien hainbat prozesu argitu ziren, hala nola, elikagaien asimilatzea, ura xurgatzea eta garraiatzea, eta haiek landareen hazkundean duten eragina.

Nutrizioaren arloan, landareek lehentasunez asimilatzen dituzten forma kimikoen aurkikuntza oso garrantzitsua izan zen. Laburbilduz, nitrogenoa asimilatzeko forma lehentasunezkoa nitratoa da, azufrearentzat, sulfatoa, eta fosforoarentzat, fosfatoa. Mikroelementuak ioi aske moduan asimilatzen dira. Landareek asimilatu ditzaketen formak laborategietan ezagutu eta gero landa-probetan erabili ziren.

Zientzia klasikoek bultzatutako arrakastaren uberan genetikan lortutakoek jarraitu zieten, batez ere 1900ean Mendelen legeak berraurkitu ondoren. Elikagai kimikoekin garatutako metodologiak barietate berriak garatzeko erabili ziren, honako aitzindari hauen eskutik: Norman Borlaug garian, Reed, Shull eta Jones artoan (eskuineko irudia) eta Yuan Longping-en arrozean. Mugarri hauek beste labore batzuetarako oinarriak ezarri zituzten.

Mekanizazioak lurrazal zabalak lantzeko erraztasuna gaitu zuen. Animalien indarrez hasieran eta lurrun-makinenaz gero, laborantzaren eskulanaren beharra zeharo murriztu zen. Faktore horien elkarreraginak gero eta etekin handiagoak areagotu zituen. Iraultza Berdea deritzon hirugarren nekazaritzako iraultzaren eskutik munduko biztanleria 3.000 milioira iritsi zen 1960an (Baby Boom deritzona). Produktibitatearen etengabeko hobekuntzek ondorengo hamarkadetan populazioaren igoera sostengatu zuten, gaur egun 8.000 milioi pertsonatik gorako populaziora iritsiz.

Nekatzaritza Industrialaren Paradigma Berria

Laborategietan prozesu fisiko, kimiko eta biologikoei buruzko aurkikuntzak gero eta konfiantza handiagoa sortu zuen zientziaren ahalmenaz. Ondorioz, paradigma berri bat indarra hartzen joan zen: laborategietan emaitza egokiak ematen zuten baldintzak landa-eremura eramanez, antzeko emaitzak lortzea espero liteke.

Fosfato, sulfato eta nitratoetan oinarrituta ongarrien formulazioek errendimendu handiagoa eragiten zuten eta aldaera hobetuek ekoizpen-markak hausten zituzten. Laborategian era guztietako sindromeak, patologiak eta infekzioak emulatzeak aukera eman zuen horiek ulertu eta haiek eragindako kalteak murrizten dituzten eragile kimikoak garatzeko ere: pestizidak, fungizidak, bakterizidak, nematizidak, heltze-hormonak..

Tresna sorta berri bat, eraginkorra eta ekonomikoa. Lorpen horiek enpresa kimikoak (Ciba Geigy eta Sandoz (orain Syngenta), Dupont, BASF, Bayer, Dow eta Monsanto) nekazaritza berrikuntzaren erraldoi global bihurtu zituzten, John Deere, Claas, Kubota eta New Holland bezalako makineria enpresekin batera, besteak beste.

Emaitza bikainak lortu arren, laborategian prozesuak argitu eta erantzunak landa-eremura eramateko paradigma prozesu naturalen ikuspegi erredukzionista batean oinarritzen zen. Hamarkadak igarota, paradigma horretan oinarritutako praktikak nahi gabeko alboko efektu kaltegarriak sortu zituen.

Ondorio Kaltegarriak Lurzoruan

Nekazaritza industrialak landareen eta lurzoruaren partzuergoen arteko harremanetan kalte sakonak eta epe luzekoak eragiten ditu. Landareei zuzenean asimilagarriak diren elikagaien forma kimikoak emateak lurzoruko partzuergoekin duten trukean oinarritutako harremana mozten du. Ondorioz, landarearen karbono ekarpenik gabe mikrobioen partzuergoak desegiten dira.

Hondamenezko aldaketa horren ondorioa zera da, sustraien inguruko mikrobio-flora (Erriizosfera) pixkanaka murrizten joaten da, desagertu arte. Azpiko irudian, ongarriez-organikoekin hazitako garagar landareen sustraiak ageri dira (ezkerrean) eta errizosferaz inguraturik daudenak (eskuinean). Ezkerreko sustraiak landarearekin partzuergoa osatzen duten mikrobio-geruzatik biluzik daude: ongarritzearen ondoriozko efektuaren begi-bistako froga.

Mikrobioen desagerpena lurzoruan dagoen materia organikoarengan (LMO) aldaketak ekartzen ditu. Adierazle orokor honek lurzoruaren osasun-egoeraren neurri gisa erabiltzen da. Faktore horri hainbat ezaugarri lotzen zaizkio, hala nola ura atxikitzea, pH-aren erregulazioa, biodibertsitatea eta lurzoruan dauden elikagai erabilgarrien eskuragarritasuna. Lur emankorrenek LMO beren pisuaren %1 eta %6 artean izan dezakete, eta nekazaritza industrialakoek, berriz, %0,2 eta %0,5 artean.

Azken hauetan, mikrobio-dibertsitaterik ez dutenez, partzuergoek emandako zerbitzu guztiak (estres-tolerantziak, izurrien aurkako defentsak, landareen arteko komunikazioa, etab.) ere desagertu egiten dira, eta kanpoko eragileetara jo behar da soluzioen bila, hala nola intsektizida, fungizida, nematizida eta abarrera. Erreminta horien efektu bereizigabeek (adibidez, fungizidek onddo guztietan dute eragina) landareen inguruan eta barrualdean dauden organismo onuragarrietan ere (endofitoak) eragiten dute eta landarearekin eragiten duten komunikazioko sareak ezabatzen dituzte.

Lurzoruaren degradazioa denbora gutxian gerta daiteke, baina bere birsorkuntza naturala askoz ere prozesu motelagoa da (hurrengo sarreran sakonduko dugu hori). Landare-elikaduraren eremura hurbilduko gara orain, nekazaritza-jarduera industrialak lurzoruaren funtzionaltasunean eragiten duen aldaketa erradikalaren adibide gisa.

Gehienetan ureztaketa bidez administratzen diren elikagaiak sustraietatik zuzenean asimilatzen dira. Ikus dezagun prozesua fosforotik hasita. Elementu horrek landarearen pisu lehorraren % 0,5 baino ez du osatzen, baina funtsezko molekulen parte da (ATP eta azido nukleikoak, adibidez) eta landareak ezin du erreserba gisa metatu. Beraz, etengabe asimilatu behar da eta agronomian, laboreen hazkundea mugatzen duen faktore nagusitzat hartzen da. Lurzoruak fosfato gatz forman erreserba garrantzitsuak ditu (Fosfato Bankua izenaz ezagutzen dena), baina zati txiki bat bakarrik (% 10-15) egoera disoziatuan (askean) dago eta asimila daiteke . Lurzoru alkalinoetan (pH 7tik gorakoak) fosfatoak kaltzio-gatzak osatzen ditu.

Lur azidoetan berriz (7tik beherako pHan), aluminiozko, burdinazko eta magnesioko gatzak, sortzen ditu, besteak beste. Beraz, landareak sustraietatik hurbil dagoen fosfato zati aske txiki bat eskura dezake bakarrik. Fosfato askearen erabilgarritasuna handitzeko ohiko neurria lurzoruari disolbatuta dauden fosfatoak eranstea da. Horrek lixibiatuak sortu ditzake, akuiferoen eutrofizazioa bultzatuz (“Manga del Mar Menor” krisiaren kasuan bezala, adibidez (eskuineko irudian).

Nitrogenoaren kasua guztiz bestelakoa da. Elementu hori pisu lehorraren % 4 osatzen du. Nitratoak, landareak asimilatzeko duen lehentasunezko formak, ez du fosfatoa bezalako gatz disolbaezinik osatzen. Beraz, lurrean ez dago “Nitrato Bankurik”. Horrek esan nahi du lurrari soberan erantsitako nitratoek lixibiatzeko arriskua dutela. Gauza bera esan daiteke sufre-iturriei eta mikroelementuei dagokienean.

Laburbilduz, landareari zuzenean elikagaiak emateko praktika laborategian aurkitutako ezagutzan oinarritzen da, baina lurzoruan gertatzen dena gustiz desberdina da.

Egoera naturalean, fosfatoa lurreko Fosfatoaren Bankutik eskuratuko litzateke, sustraiena baino milaka aldiz azalera handiagoa duen mikrobio-sarearen eskutik. Gero, errizosferaren sarearen bidez sustraiaren interfazera eramango litzateke, karbonoaren ordez trukatzeko.

Nitrogenoa airearen osagai nagusia da (%78) eta partzuergoetako bakterioek zuzenean finkatzen dute eta landareari ematen diote, karbonoaren truke ere (prozesu hau sofistikatua eta dotorea da, eta ezin gara en hemzehaztasunetan sartu). Gauza bera esan daiteke sufre-iturriei eta mikroelementuei dagokienez. Eskuineko irudiak kolonizatu gabe eta kolonizatutako sustraien nutrizioaren arteko desberdintasunak erakusten ditu (AM eta AMF errizosferako onddoen akronimoak dira, sustraiekin lotzen direnak).

Azpiko irudian erakusten dira landareak sortzen dituen karbono asimilagarria dramaten sustrai-exudatu tantak.

Sustrai-exudatu tantak, lurzoruaren partzuergoeak mantentzeko ezinbesteko erregaia.

Nekazaritza industrialaren praktikak etekin handiak ematen ditu azalera-unitateko, baina elikagaien soberazko ekarpena eskatzen du. Partzuergoetako mikrobioak elikatzeko sare naturalak desegiten dituenez, ez du larrialdi baten aurrean erantzuteko aukerarik ematen. Elikagai bat faltako balitz, sistema naturalek ezingo lukete beharra osatu, horiek ez liratekeelako lurrean egongo. Alde horretatik, nekazaritza industriala larrialdiko irtenbiderik gabeko aukera da.

Eragina Arlo Orokorrean

Nekazaritza industrialak aurrekaririk gabeko produktibitate-mailak lortu ditu, hainbat hamarkadatan munduko populazio gero eta handiagoaren biziraupena eta ongizatea ziurtatuz. Hala ere, ez dago zalantzarik nekazaritza-praktika horiek kapital naturalaren funtsaren gaineko narriadura dakartela, eta kapital natural hori beharrezkoa da ekosistemen eta gizateriaren beraren iraunkortasunerako. Ikus dezagun adibide bat. MOS portzentai unitate bakoitzak metro koadroko 25 eta 30 litro ur artean atxikitzeko ahalmena ematen du (2,5 eta 3 cm arteko prezipitazioa). Gaitasun hori balio handia da laborantza baten bideragarritasunerako. Baina ondasun komunari ere ematen dio, infiltrazioa erraztuz eta lurpeko erreserben hornidura erregulatuz. Bestalde, ura azaletik xukatzen ez denez, beste kalte batzuk saihesten dira, bai lurrean, bai beste ondasunetan edo pertsonengan.

Badira beste kasu asko non ingurune naturalaren kalitateak guztien onerako eragiten duen, hala nola polinizazioan, izurriteen kontrolean edo hiri-eremuen berotzearen modulazioan. Tamalez, balantze ekonomikoek prozesuak era mugatuan baloratzen dituzte, bakoitzean fakturatutako ondasun edo zerbitzuen gaineko kostuen eta etekinen arabera. Horregatik, ekonomialari batzuek naturatik eratorritako ondasun eta zerbitzuak kostu eta etekin "ikusezin" gisa sailkalizatzen dituzte.

Kontzeptu honen hariari jarraituko diogu, eta horrek ekoizpen iraunkorra lortzeko bide zailean izango duen eraginari jarraituko diogu, hurrengo sarreran.

Ondorioa

Nekazaritza industrialak ekoizpen-ahalmen handia eskaintzen duen praktika da, landareen eta lurzoruaren biologiari buruzko ezagutza partziala oinarri duena. Horri esker, gizateriak hazkunde eta ongizatea izan du orain arte, neurri handi batean, erregai fosilen formako energia merkearen eskuragarritasunari esker.

Hala ere, industria-nekazaritzak ingurune naturalaren narriadura eragiten du, eta ingurumen-ondorioak ditu, eta horien larritasuna ez da ekonomikoki nekazaritzaren zati gisa kontabilizatu.

Bestalde, narridurengatik larrialdiren bat gertatuko balitz, naturaren erreskate “sarerik” gabe geratuko ginateke elikagaiak beste era batean ekoizteko.

Prozesu naturalen ezagutza eta erabilera hobean oinarritutako nekazaritza-praktikak bultzatu behar ditugu, kasurik txarrenean larrialdi bat izateko zorian egoera horretatik ateratzeko baino ez bada ere. Edo, hain serio jarri gabe, iraunkortasuna eta osasuna bermatzeko eta naturarekin bakean bizitzeko. Hurrengo sarreran, gaur egungo nekazaritza industrialetik nekazaritza biologiko berrirako trantsizioari heltzeko erronkari helduko diogu. Gaiaren gakoa, berriro, lurzoruan egongo da.

Paradigmekin egin dezakegun akats okerrena legeekin nahastea da

Erreferentziak

-Emergence of Modern Agriculture. SDG Academy 2019. Nazio Batuen Sustainable Development Goals programako Nekazaritzaren larrialdiari buruzko bideoa (ingelesa).

-Las revoluciones agraria y agrícola en Gran Bretaña Eduardo Montagut. Andalán 2018.

-Biografía de Norman Borlaug. Iraultza Berdearen aitzindari handienetako bati buruzko bideoa (gaztelaniaz).

-Synthetic Nitrogen - Can't live without it, Can't live with it. Soil, Human, Planet Health. HegoAfrikako Nekazaritza Birsortzailerako Elkartearen artikulua, nekazaritzan ongarriak masiboki erabiltzeak dakarren lotura azaltzen duena (ingelesa).

-Soil: The Foundation of Agriculture The Nature Education Knowledge Project. Nature taldearen Knowledge Project (Hezkuntza Proiektua) hezkuntza-artikulua. 12 urte baino gehiago dituen arren, lurzoruaren sistema konplexuari buruzko laburpen ona aurkezten du (ingelesa).

-Mycorrhizal Fungi. COVERS enpresaren ikus-entzunezko baliabideak dituen artikulua, nekazaritza birsortzaileari buruzkoa (hurrengo artikuluan aztertuko dugu). Landareak lurreko beste organismo batzuekin erlazionatzen dituzten onddoei buruzko informazioa aurkezten du (ingelesa).

Oharra: Lan hau Hondarribiko Udaleko Euskara zerbitzuaren laguntzaz zuzendu da.

Lurzorua Nekazaritzan